ŞEHİR YÜZLÜ İNSANLAR

 

 

            Giresun ,Karadeniz ‘in derin ve nezih kenti. Memleketim benim . Her şehre mührünü vuran , şehir yüzlü insanlar vardır . Onlar , şehrin tarihi ve ontolojik yüzü olurlar . Onları bilmek , yazmak ,okumak ,hissetmek bizim görevimizdir. Giresun ‘ un şehir yüzlü insanlarını tespit ederken epey zorlandım . Benim seçtiğim  insanlar tamamen bana özel ve öznel bir seçimle ortaya çıkmıştır . Başka bir yazar ve değerlendirmeci , değişik şartlarda , yeni bir entelektüel gurubu oluşturabilir ve benim de buna saygım olur . Şehir yüzlü Giresunluları seçerken tamamen okumalarıma göre hareket ettim , başka bir saik yoktur . Şehre imzasını atan ve o kenti tarihe tanık hale getiren insanlarımız , eserleriyle ve yaptıkları manevî çalışmalarla zaten tarihe kalmışlardır . Ben de tarihe ve kente başarılarıyla soluk katan bu şehir yüzlü insanları , size anlatmaya ve yorumlamaya çalışacağım .

Öncelikle kentimizin tarihsel sanat geçmişinden ve entelektüellerinden başlayalım . Sanat ve edebiyat dünyasına bir çok isim kazandıran kentimizin canlı bir kültürel geçmişi vardır .  Bunlardan ilki Avnî Efendi dir .Göreleli olan şairimiz soluklu divan metinleriyle bilinir .Klasik şiirimizin tüm özellikleri görülen şiirlerinde sufî bir hava vardır . Memleketimizin iki divan şairinden biridir : “ Vatan-ı aslîden hicret buyurdum / Diyar-ı gurbete yolum çevirdim /  Nasibim Aydın ilinde verildi / Sığacak Kal’asımev’a görüldü.” diyerek , bir dönem Aydın ‘ da yaşadığını da anlatmıştır. İkinci şairimiz Abdî ‘ de Şebinkarahisarlıdır . 19.yüzyılda yaşayan Abdî, milliyetçi ve sosyal şiirleriyle ünlüdür :” Lanet ana kim çalışa Türkün idbarına (alçalmasına ) / Biganelerin tarzına gittik ne kazandık / Bir taş mı kodun kûşe-i dîvarına Türkün / Kim aldı acep kabze-i teshire bu mülkü.” Türklük Manzumesi adlı şiirinden aldığımız dizeler dönemine göre oldukça yeni milliyetçi mefkureler içerir . Divanı da bulunan şair yaşamını İstanbul’da sürdürmüştür . Eski edebiyatımızın bu iki şairinden sonra , edebiyat aleminde yer tutan başka üstatlara bakalım .

Şehrimize kimlik kazandıran değerli yazarlarımızı anlatırken , tarihsel sıralamadan ziyade ; şehre yaptıkları manevi ve fikri katkıya önem vermeye dikkat ettim . Çocukluğumdan beri efsane kişiliğini duyduğum bohem yazarımız Can Akengin ‘ den bahsedelim . Giresun yerel basınına dergi yoluyla katkı yapan Can Akengin , tiyatro da yapmıştır . Epey  bir  süre burada yaşayan Akengin , Alucra-Şebinkarahisar ‘a da misafir olmuştur . Burada da edebi etkinliklerine devam eden şair , şiirlerinde sade ve basit bir dil kullanmıştır. Onu en sevdiğim dizeleriyle hatırlayalım : “Yalınım , yok planım / Salt gülmektir yalanım / Ün , anıt elin olsun ; / Ben falanım , filanım.” Tam bir Orhan Veli dizeleri çağrışımı…Giresun kültür camiasında pek bilinmeyen ve Ankara ‘ da yaşamını sürdürmüş başka bir şiir erbabı hemşerimize geçelim .Ergün Günçe .Kısacık ömrüne manalı şiirler sığdırmış bir Giresun evladı şairimizdir . Günçe şiirleri de sade ve içsel manalarla doludur . Kendisi de bir erken ölümle hayata veda eden şairimiz ,“Genç Ölmek “ başlıklı şiirinde sanki kendini anlatır : “Ay mıdır kar mıdır pencerede / Boğulmuş çocukları martılara taşıyan / Kara köpek karşı kıyıda uluyor /Bence o çocuk öyle gülmemeli .” Genç ölümüne itiraz eden şair ; boğulmuş çocukları martılara taşıyan diyerek onların ölümünü sert bir dille anlatır .

Şehir yüzlü Giresunlular içinde bir aile de vardır. Hasan Ali Yücel ve oğlu Can Yücel , eğitimci bir baba ve şair bir evlat . Nam-ı diğer Can Baba . Şiirlerinde aşkın ve sevginin zirvesini anlatan Can Yücel , günümüzün en çok okunan şairleri arasındadır .Sıkı solcu olan Can Yücel , politik şiirinin yanında aşk adamı olarak da bilinir .66 Sone (W. Shakespeare) çevirisi bir şiirle onu yâd edelim : “Vazgeçtim bu dünyadan tek ölüm paklar beni, / Değmez bu yangın yeri, avuç açmaya değmez. /Değil mi ki çiğnenmiş inancın en seçkini, / Değil mi ki yoksullar mutluluktan habersiz,” Sanatçı kaynağımız Göreleli bir şairle devam edelim . Bir çok sanatçı çıkarmış bir aile Eyüboğlu sülalesi ve onun yiğit evladı Bedri Rahmi usta . Bedri Rahmi şiirleri Anadolu motifleriyle doludur ve resme yakın şiirlerdir. Kendisi de ressam olan ustanın ,en sevdiğim dizelerinden birisini alıntılıyorum .”Bir Dilim Deniz “adlı şiirinde  deniz resmi çizen usta , sanki Giresunluların deniz aşkını anlatmış . Bana öyle geliyor :”yaz aşı deniz aşı / denizdir her işin başı / denizle başlamalı her şey / denizle bitmeli / kelleyi koltuğa almalı / dibi görünen denizlere gitmeli .” Denizi en iyi anlatan dizeler sanırım. Çok da sahici .

Şehrimizin kültür adamlarını konuşurken yazarlarımızı da bir köşede bırakmak olmaz . Kültür adamlarımızın yazı ayağı bir yandan Giresun da , diğer yandan İstanbul gibi büyük kentlerdedir . Onun için burada konuşacağımız romancı , hikayeci veya yazarlarımızın Giresunla ilgili bağlantılarını doğum yeri ve ailesiyle sınırlamadık . Onları ilimizden göç etmiş olsalar bile şehrin bize emanetleri olarak algıladık ve yazımıza paydaş yaptık . Eleştiri edebiyatımızın önemli simalarından birisi olan Fethi Naci de bunlardan biridir . Üniversite kürsülerinde en çok yararlandığım tenkitçilerimizden olan Fethi Naci de memleketimizin edebiyat alemine hediyelerinden biridir . Eleştiri Günlüğü ve Yüz Yılın 100 Türk Romanı vb. eserleri bulunan usta yazarımız , sol eleştirinin duayeni olarak bilinir . Teorik edebiyat eserleriyle bilinen usta hala eleştiride bir numaradır . Yazı ve romanlarıyla bilinen diğer bir Giresunlu kişilik de Emine Şenlikoğlu ‘dur. Derelili olan kadın yazar ve romancımız , İslamcı camianın güçlü ve okunan yazarlarındandır . Bize Nasıl Kıydınız , Gençliğin İmanını Sorularla Çaldılar adlı çalışmaları çok ünlüdür . İslamcı kesimlerde çok tanınan Mektup dergisi onun yazı ocağı durumundadır . Şehrimizin yüzü olan yazarlarımızın fikri doluluğu ve yayın çokluğu dikkatinizi çekmiştir. Aslen Şebinkarahisarlı bir aileden gelen Kemal Tahir usta da memleketimizin yüz akı yazarlarımızdandır . Devlet Ana , Kurt Kanunu gibi romanlarıyla ünlü yazarımız Osmanlı ve medeniyetine yerli bir gözle ve soldan bakmayı denemiştir . Yerli sol kavramını yazılarında teorik temellere oturtmaya çalışmış vicdanlı bir aydınımızdır .

Giresunumuzun kısa hikayeleriyle ünlü bir edebiyat siması da , Naim Tirali ‘ dir. Ona Yeşil Giresun ‘un Sait Faik ‘i diyorum . Hakkında edebiyat ödülü de konan usta , kısa hikayeleriyle basit insan yaşamlarını , başarılı bir şekilde anlatıya taşımıştır . Yirmi Beş Kuruşa Amerika , Park gibi bilinen öykü kitapları vardır . Memleketimizin düşünce yazarı kategorisi de güçlüdür . Giresun yerelinde fazla konuşulmayan ama , aydın camiasının hakkını teslim ettiği değer İdris Küçükömer de hemşehrimizdir. Sol düşüncenin askerle ilişkilerine eleştirel yaklaşan Küçükömer , Düzenin Yabancılaşması eseriyle bilinir. Eğitim Üretim İçindir adlı çalışmasıyla 68 kuşağının öncüsü olan Harun Karadeniz de Alucralı yazarımızdır. Çizgileriyle sanata yön veren hemşerilerimiz rahmetli Aydın Aliustaoğlu ( babamın kadim dostudur ) ; Mehmet Çağçağ , Derya Sayın halen çizmeye devam eden karikatüristlerimizdir. Fotoğraflarıyla yaşamı diri tutan Ara Güler de Şebinkarahisarlı usta bir fotoğraf sanatçımızdır . Yakın zamanda fotoğraflarından oluşan bir kataloğu yayınlanmıştır .

Kültürün yer altında neşet eden unsurları da vardır . Cemil Meriç , kültürün bir ayağının da yer altında olduğunu söyler . Doğrudur . Ecdadımız epey din adamı , meşayıh ve evliyalar da yetiştirmiştir. Bunlar ,Karadenizin yurt tutulmasına ve İslamlaşıp Türkleşmesine de katkı yapmış kişiliklerdir . Yakın dönemden başlarsak ;Milli mücadele hocası dediğimiz Kurdoğlu Hacı Hafız Mustafa Zeki Efendi , Şeyhülislam Karahisarlı İbrahim Efendi , Yakup Halife , Seyyid Vakkas ,Şeyh İdris bunlardan bazılarıdır. Bir ilçemize adını veren Pir Aziz ve Şey İdris Efendiyi öz bir şekilde değerlendirelim . Hakkında Mevlana-Şems dostluğu benzeri bir çok menkıbe bulunan Pir Aziz-Şeyh İdris ikilisi ulu bir tarikat ve İslam büyüğü olarak kayıtlara geçmiş ve yöremizin İslamlaşmasında bir çok katkı yapmış kişiliklerdir . Bugün türbeleri bir çok Giresunlu tarafından ziyaret edilmektedir . Şehrin manevi cephesini temsil eden bu üstatlardan sonra , kentin bir de musiki değerlerine bakalım.

Tarihsel bir kemençe üstadı olarak çok sevdiğim Piçoğlu Osman ‘dan başlayalım . Atma türküleri ve kemençe çalmada usta olan sanatçımız , tam bir Karadeniz uşağıdır . Tabiî dili ve söyleyişiyle çok güzel dizeler kaleme almıştır .Bizim düğünlerimizde kavgasız olmaz ! Ustaya böyle bir kavgayı sorarlar… Cevabı ozancadır : “ Espiyenin üstünde / Bulutlar dönüyordu / Siz şapka soruyorsunuz / El beni vuruyordu.” Cevabı böyle samimi ustaya rahmetler olsun . Alucralı sanatçılarımızdan Ozan Arif , ülkücü protest sanatçımız olarak politik şiirleriyle ünlüdür . Halk edebiyatı tarzındaki sosyal içerikli politik dizeleri bulunan sanatçımız , doğumunu ve aidiyetini açık dizelerle şöyle anlatır : “ Tevellüt , kırk dokuz , adım Ariftir, / Soyadım kütükte Şirin bilinir / Giresun , Alucra , Hapu köyünden / Soyumu sopumu sorun bilinir.” Teoman da Alucralı müzisyenlerimizdendir .

Giresunun resim ve musikiyle ilişkisini hep denize ve onun sonsuz soyut anlamına bağlamışımdır . Ne kadar denizi yaşarsan , o kadar resim ve musiki yaparsın diyesim geliyor … Bu düşüncelerimden hareketle resim sanatımızdaki Giresunlu ustalara bakalım . Yukarıda Bedri Rahmi Eyüboğlu ‘ ndan söz etmiştik . Gravürde Asım işler , soyut resimde Burhan Uygur , resim öğretmeni Hamit Görele gibi şahıslar memleketimizin sanat fedaileri olmuşlardır . Ressamlarımızın resimlerini internet sergi ortamında görebilirsiniz . Şehir yüzlü insanlarımızı anlattığım yazımı , Bedri Rahmi Eyüboğlu ‘nun güzel aşk dizeleriyle sonlandıralım : “Karadutum, çatal karam, çingenem / Nar tanem, nur tanem, bir tanem / Ağaç isem dalımsın salkım saçak  / Petek isem balımsın a gülüm / Günahımsın, vebalimsin.” Şehir yüzlü insanlarımıza ve sonrasında bu kıymete sahip olmaya çalışan yeni güzel yüzlere selam olsun . Yeşil Giresun , sen her şeye layıksın .

* ”Geçmişten Günümüze Giresunlu Simalar” , Ayhan Yüksel- Okan Yeşilot.

Günün sözü : “Hurma sizin halanızdır .” Hadis

İsa Çolaker