MİLLİ TETEBBULAR MECMUASI ÜZERİNE NOTLAR

 

 

 

“İslâm medeniyetine ve Türk harsına ait, din, ahlâk, hukuk, iktisat, lisâniyât,
bedîiyât, fennîyât, bünye-i içtimâiye-i tetkikât” alt başlığı ile çıkan derginin müdürü Köprülüzâde Mehmed Fuad’tır. İstanbul’da Âsâr-ı İslâmiye ve Milliye Tetkik
Encümeni tarafından Mart/Nisan 1331 – Teşrînisâni/Kânunuevvel 1331’de (MayısHaziran 1915-Ocak/Şubat 1916) tarihlerinde basılan dergi iki ayda bir neşrolur. Rauf
Yekta, Martin Hartmann, Barthold ve Ziya Gökalp derginın yazarları arasında yer
alır.

Milli Tetebbular Mecmuası, 1915 yılında Asar-ı İslamiye ve Milliye Tetkik Encümeni üyelerince çıkarılan bir kadro dergisidir. Derginin çıkarıldığı yıllar, Osmanlının çözüldüğü, savaşın hüküm sürdüğü, milliyetçiliğin ivme kazandığı bir dönemdir. Asar-ı İslamiye ve Milliye Tetkik Encümeni üyesi Köprülüzade Mehmet Fuat ve Ziya Gökalp’in başını çektiği, Darülfünun hocası bir grup milliyetçi yazar, Türk kültürü ve İslâmiyeti anlatmak için bir araya gelirler. Bunlar, bu vakfın da desteğini alarak, Milli Tetebbular Mecmuası’nı çıkarırlar. Yazarların hemen tümü, Asarı İslamiye ve Milliye Tetkik Encümeni üyesidir. Dergiye yurt dışından yazı verenler, (M.Hartmann, K. Züssheim vb) Asar-ı İslamiye ve Mlliye Tetkik Encümeni  fahri üyesi yapılmışlardır.

Üzerine yüksek lisans çalışması yaptığım dergi, kısa ömürlü olmasına rağmen, tüm sayılarıyla elimizdedir.Derginin çizgisini, dönemin politik ve edebi gelişmeleri belirlemiştir. Türkoloji çalışmaları, dilbilim yazıları,Türk-İslâm düşüncesi, metinler, tüzükler derginin ana malzemelerini oluşturmuştur. Dergi sayfaları arasında makaleler oldukça yer tutar. Bunun nedeni de, Asar-ı İslamiye ve Milliye Tetkik Encümeni talimatnamesinde açıklanmıştır:“ Milliyetçi düşünceleri ve İslâm’ı  nesir yoluyla anlatmak..” Hal böyle olunca dergi, didaktik bir yöntem ve çerçeveyle yayımlanmıştır.Milli Tetebbular Mecmuası’nda şiir örnekleri yok gibidir. Nesir ürünlerin fazlalığıyla dikkatimizi çeken dergi, aslında bir makale antolojisi gibi yayın yapmıştır.Babür’ün şiirleri hariç.

Milli Tetebbular Mecmuası’nda devrin edip ve yazarlarının önemli yazıları, ilk kez yayımlanmıştır. Köprülüzade Mehmet Fuat’ın “Âşık Tarzının Menşei ve Tekamülü” ve “Türk Edebiyatının Menşei” adlı önemli makaleleri; Ziya Gökalp’in “ Bir Kavmin Tetkikinde Takip Edilecek Usul” ve “Eski Türklerde İçtimaî Teşkilât”ile “Mantıkî Tasnifler Arasında Tenazür” adlı önemli makaleleri, ilk önce bu dergide yayımlanmıştır. Adı geçen  makalelerin toplamı, iki yüz sayfaya yakındır. Milli Tetebbular Mecmuası, devrinde etkili olabilmiş midir? Edebiyat yaşantımıza zenginlik katmış mıdır? Kadro dergisi olarak, ileriye dönük bir yazar kadrosu kurabilmiş midir? Evet. Yazar kadrosunun nitelikli ve çok yazan bir gruptan oluştuğunu söyleyebiliriz.Bunun için yazar kadrosuna bakabiliriz: Ragıp Hulusi Özden, Necip Asım Yazıksız, Kilisli Rıfat Bilge, Şerafettin Yaltkaya, Rauf Yekta, Ziya Gökalp, Köprülüzade Mehmet Fuat bunlardan bazılarıdır.

Adı geçen yazarlar, daha sonraları milliyetçi akımın başını çekeceklerdir. Daha sonra çıkan: Yeni Mecmua (1915), Büyük Mecmua (1919) ve Dergah Dergisi gibi yayınlar, tümüyle bu yazar çatısı üzerinde kurulmuşlardır. Milli Tetebbular Mecmuası’nda yazan Köprülüzade Mehmet Fuat, Ziya Gökalp gibi yazarlar da, daha sonra edebi araştırma ve yazılarıyla milliyetçi edebiyatı desteklemişlerdir. Yani Milli Tetebbular Mecmuası, bu yazarların ilk göz ağrısıdır diyebiliriz.Milli Tetebbular Mecmuasına kadro dergisi demememizin nedeni de budur.

Dergide, tercümeler de epey yer tutar. Arznâme, Hadis-i Erbain Tercümeleri, Nefs-ül  Emirname gibi tercümeler, Türk okuyucusunun istifadesine sunulmuştur.Türkoloji sahasında üstad olan Wilhelm Barthold’un uzun bir makalesi de, burada yayımlanmıştır. Üç sayı devam eden makale, “Avrupa ve Rusya’da Şark Tetebbu Tarihi” adını taşır. Makale; Avrupa, Rusya ve Asya’daki önemli Türkçe eserleri tanıtmaktadır.Toplu makale diyebileceğimiz, devamlı yazılar dergide bayağı yer tutar.

Milli Tetebbular Mecmuası’nda yayımlanan tercüme makalelerden bazıları şunlardır: Truy Jozef’in “Orta Asya Türkçesi Üzerine Tetkikler’’i, Çev: Ragıp Hulusi; Willhelm Barthold’un, “Avrupa ve Rusya’da Şark Tetebbu Tarihi”i, Çev:Ragıp Hulusi; Truy Jozef’in :“14.Yüzyıl Sonlarına Kadar En Eski Türk Yadigarları”ı, Çev: Ragıp Hulusi; Ubeydullah Hoca Ahrar’ın “Risale- i Validdiye Tercümesi”, Çev: Köprülüzade Mehmet Fuat;  Celaleddin Devvani’nin “Arzname”si, Çev: Kilisli Rıfat’ın; “Nefs-ül Emirname”si bunlardan bazılarıdır.

İki dönem halinde yayımlanan dergi, iki cilt halinde çıkmıştır. Birinci cilt, üç sayıdır. İkinci cilt de, iki sayıdır.Toplam beş sayı çıkabilen dergide, telif yazılar da vardır. Bunlardan bazıları şunlardır: “Eski Türk Musikisine Dair Tetebbular”, Rauf Yekta; “Vesikalar ve Muhtıralar”, Şerafettin Yaltkaya; “Kitabiyyat Tenkitleri”, Köprülüzade Mehmet Fuat. Adı geçen makalelerin bir bölümü, yazarların külliyatlarında yayımlanmıştır.

Milli Tetebbular Mecmuası’nda  birçok edebî inceleme ve araştırma yayımlanmıştır. Mecmua hem edebî eser, hem de edebiyat araştırmaları açısından değer taşımaktadır.Bu nedenle, Milliyetçi edebiyat ilkelerinin savunulduğu bir özellik gösterir. Mecmuada edebiyatla ilgili yazıların toplam sayısı  on bir civarındadır. Bunların birçoğu, birkaç sayı devam etmiştir. Telif olarak: Köprülüzade Mehmet Fuat’ın  dört, Ziya Gökalp’in iki, Şerafettin Yaltkaya’nın bir, RaufYekta’nın bir, Martin Hartmann’ın da bir  yazısıyla beraber,  dört  adet de imzasız talimatname vardır.

Milli Tetebbular Mecmuası’na edebiyat bilimi açısından önem kazandıran yazıların büyük çoğunluğu Köprülüzade Mehmet Fuat’ındır. Türk edebiyatında ilk defa ciddî ve bilimsel yöntemlerle araştırma yapan, aynı zamanda Türk, İran Batı edebiyatları üzerine fikirler beyan eden odur. Görülüyor ki Milli Tetebbular Mecmuası; fikrî, edebî alanda yeni dergi ve gruplara yol açarken, aynı zamanda edebiyattaki değişikliklere öncülük etmiştir. Rauf Yekta’nın yazıları da epey önemli bir yer tutar. Aralık 1915’te yayım hayatına son veren dergi, Türk düşünce hayatına yaptığı önemli katkısıyla kayda değer bir yer edinmiştir.

isa çolaker