İMLÂSIZ YAŞAMLAR

 

                Mesleği dille ilgili biri olarak , dilimizi iyi kullanmanın kuralları olduğunu düşünüyorum . Bunun için , imla kurallarını iyi kullanmanın önemli olduğunu biliyorum . Değişik yazma ortamlarında karşılaştığım , yazım ve kural hatalarını  kısaca belirmekte yarar var . Benim tespitim olan yazım eksiklerinden başka , onlarca imla yanlışı da vardır . Bunun bilincinde biri olarak , en fazla yaptığımız ‘on imla’ yanlışını yorumlamak ve doğrularını belirtmek istiyorum . Dili ve kimliği konusunda özenli olanlar , daha iyi yazma ve düşünmenin yolunu bulmuş olurlar .

Üzerinde duracağım yanlış dil kullanımları , derslerde tespit ettiğim ortalama yanlışlardır . Doğru imla tutumları için de ; Türk Dil Kurumu’ nun iki bin on basımlı yayınını dikkate  aldım . Genelde birleşik kelimelerin imlasında yazım yanlışı yapıyoruz . Belki de birleşik kelimelerin yazımı ve akılda tutulmasındaki zorluktan olsa gerek ! Türk Dil Kurumu imla kılavuzu her yıl yenilenmesine rağmen , birleşik kelime yazımları ve kuralları pek sık değişmemektedir . Onun için sağlıklı bir imla kılavuzunu el altında bulundurursanız , Türkçe imla zorluğu yaşamazsınız . Her yılın başında bir imla kılavuzu öneren ve bunu Trükçe Sözlükle taçlandıran birisi olarak , dil konusundaki özenimizi biraz eksik buluyorum . İşte , imlasını yanlış yaptığımız on önemli birleşik kelimenin doğru yazım tekniği :

1) Etmek , eylemek , olmak gibi yardımcı fiillerden oluşan kelimeler ayrı yazılır:  Alt etmek , arz etmek , azat etmek , dans etmek , el etmek , göç etmek , ilan etmek , kabul etmek , kul etmek , kul olmak , not etmek , oyun etmek , söz etmek , terk etmek , var olmak , yok etmek , yok olmak vb.

2) Yol ve ulaşımla ilgili birleşik kelimeler ayrı yazılır : Arnavut kaldırımı , çevre yolu , deniz yolu,hava yolu , kara yolu , keçi yolu , köprü yol vb.

3) Gök cisimleri ayrı yazılır : Çoban Yıldızı , kervan Yıldızı , kutup Yıldızı , kuyruklu yıldız , gök taşı , hava taşı , meteor taşı vb.

4) Benzetme yoluyla insanın bir niteliğini anlatmak üzere bitki, hayvan ve nesne adlarıyla kurulan birleşik kelimeler ayrı yazılır : Çetin ceviz , çöpsüz üzüm , eski kurt , sarı çıyan , sağmal inek , eski toprak , eski tüfek , kara maşa , sapsız balta , çakır pençe , demir yumruk , kuru kemik vb.

5) Zamanla ilgili birleşik kelimeler ayrı yazılır :  Bağ bozumu , gece yarısı , gün ortası , hafta başı , hafta sonu vb.

6) Yer adlarında kullanılan batı , doğu , güney , kuzey , güneybatı , güneydoğu , kuzeybatı , kuzeydoğu , aşağı , yukarı , orta , iç , yakın , uzak kelimeleri ayrı yazılır : Batı Trakya , Doğu Anadolu , Güney Kutbu , Kuzey Amerika , Güneydoğu Anadolu , Aşağı Ayrancı , Yukarı Ayrancı , Orta Anadolu, Orta Asya , Orta Doğu , İç Asya , İç Anadolu , Yakın Doğu , Uzak Doğu vb.

7) Dış, iç, sıra sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır : Ahlak dışı , çağ dışı, din dışı , kanun dışı , olağan dışı , yasa dışı , ceviz içi , hafta içi , yurt içi , aklı sıra , ardı sıra , peşi sıra , yanı sıra vb.

8) Somut olarak yer belirten alt ve üst sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır : Deri altı , su altı , toprak altı , yer altı (yüzey) , böbrek üstü bezi , tepe üstü (en yüksek nokta) vb.

9) Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılı : Açık mavi , açık yeşil , kara sarı , kirli sarı , koyu mavi , koyu yeşil vb.

10) Yuvar ve küre sözleriyle kurulan birleşik kelimeler ayrı yazılır : Göz yuvarı, hava yuvarı , ısı yuvarı , ışık yuvarı , renk yuvarı , yer yuvarı , hava küre , ışık küre , su küre , taş küre , yarı küre , yarım küre vb.

Onlarca imla yanlışından seçerek yaptığım demeti , iyi imla ve yazım günlerinde olmanız dileğiyle bitirirken ; her imla yanlışının bir dil erozyonu olduğunu bilerek yazmanızı istirham ederim . Dilin vatandan da önce olan bir değer olduğu bilinciyle , dilimize ve kimliğimize sahip çıkalım . Başucunuzdan bir Türkçe Sözlük ve İmla Kılavuzu eksik olmasın .

İsa Çolaker