İsa Çolaker Kişisel Web Sitesi Edebiyat ve deneme yazıları
Kadim Mısır uygarlığından sonra,dünyadaki ikinci büyük uygarlık olan Hitit uygarlığını ortaya çıkaran Çorum;sırasıyla Roma,Bizans,Selçuklu,Osmanlı medeniyetine beşiklik yapmış kültürel bir coğrafyaya sahiptir. Cumhuriyetle birlikte,bu kültürel potansiyel biraz daha görünür hale gelmiş ve kentin adeta yaşayan bir müze olduğu ortaya çıkmıştır.Kentin bu tanımını pekiştirecek olan kültürel tarihini yazma fikri,bana oldukça heyecan verici ve ileri bir anlayış olarak gözüktü.
Yazımızın omurgasını;yakın dönem şair ve ozanlarla,değişik sanat dallarında usta kişiliklerin tanıtımı ve eserlerinden tadımlık alıntılar oluşturmaktadır.Çalışmamızın değişik bölümlerinde kullandığım edebi parçalar;tamamen kişisel beğenilerimle buraya alıntıladığım metinlerdir.Bir başka kalem erbabı yazar,başka şartlarda şahısların değişik ürünlerini alıntılayabilirdi.
1800’lü yıllar itibarıyla ilk konuşacağımız Çorumlu şair, Sezai’dir.(d.1873-ö.1814)Muallim Naci tarzıyla yeni tarzda şiirler yazmış şairimizin asıl adı Tahsin’dir.Osmanlıda devlet memurluğu yapmış,şiirleri yayınlanmamıştır. Eserleri yayınlanmamış bir memur yazarımız da,romanlarıyla dikkati çeken Rifat’tır.(d.1857-ö.1918)”Bir Beyzadeyle Değirmenci” adındaki romantik tarzdaki romanıyla bilinen yazarın diğer eserlerinin de,roman olduğu anlaşılmaktadır.Refet ile Afet,Çorum Dilberleri vb.
İldeki edebiyatçıların tarihselliğine bakarsanız,gözle görülür bir öğretmen-yazar olma çizgisi vardır.Osmanlıdan günümüze bu çizgi kalın bir şekilde sürmektedir.Bunların ilki diyebileceğimiz şairimiz, Abdulkadir Feyzi Uluboy’dur.(d.1885-ö.1954)Öğretmen şairimizin şiirleri,daha çok nazireye benzer.Yahya Kemal Beyatlı,Tevfik Fikret gibi şairlerimizin şiirlerini yergiye dönüştürmekle ünlenmiştir.Şiirleri basılamamıştır. Aynı kuşağın bir başka öğretmen-şairi de,Halil Rıfat Arıncı’dır.(d.1898-ö.1972)Daha çok didaktik tarzda şiirler yazmıştır.Bunda,Osmanlı’da savaşlarda esir düşmesinin etkisi de vardır.Ya Demokrasi Ya Ölüm,Kıbrıs Destanı gibi şiir kitapları vardır.”Oldukça” adlı şiirinden bir dörtlük:“Zalimin vadine kanma yalandır,/Her vadin altında zulüm oldukça. / Hayatın rengine aldanma kandır, /Her ömrün sonunda ölüm oldukça.”
Dönemin şiir kaynağını besleyen bir anlayış halkası da,halk ozanlarıdır.İç Anadolu,eski bir kültür havzası olması nedeniyle Çorum,aynı zamanda bir aşıklar kentidir de.Bunlardan doğum-ölüm tarihi dahi bilinmeyenleri bir grup yaparsak:”Mustafa, Hafizi,Ahmet,İzzet,Rüşti, Kul Hüseyin , Atıfi, Deryai, İrfani, Sefil, Ahmet, Sabi,Nakdi,Edna,Nüzhet..”tir.
Halk ozanlarının seyyar ve gezici bir yapıda olması nedeniyle,eserleri bulunamaması ne kadar doğalsa;eserleri tespit edilenlerin de günümüze kadar gelmesi o kadar anlaşılır bir sonuçtur. Kaynaklarda takma adı Kadri olan Abdulkadir Uslu(d.1869-ö.1949) ozanımız,eserleri günümüze ulaşan şahsiyetlerdendir.Devlet memurluğu yapan ozanın ünlü yapıtları: Mevlüt, Koyunbaba Menakıbı’dır.
Çorumlu halk ozanlarının içinde dikkatimizi çeken bir ayrıntı da,kadın bir ozanın varlığıdır.Kaydı bilinen fakat eserleri basılamamış ozanımızın şiirine,yergi ve toplumsal eleştiri havası hakimdir.Hicivlerinin bir dörtlüğünde bayan ozanımız şöyle der: “Ağ dağın başı duman / Komşular bu iş yaman / Beylik malı yiyende / Ne din olur,ne iman..” Doğru söze ne denir ? Sanki günümüz insanının yoz halini görmüş!
Daha çok yazma kaynaklarda ya da cönklerde eserleri bulunan bir grup da;doğumu-ölümü
bilinen,kayıtlı eserleri de bulunan bir aşıklar toplamıdır: Ceyhuni (d.1835-ö.1910), Deli Boran (d.1838-ö.1900),Sabri(d.1840-ö.1905),Zeki(d.1842-ö.1882),SefilAli(d.1847ö.1907),İffet(d.184ö.1896),Mehmet Arif(d.1846-ö.1898),Nafiz(d.1849-ö.1905).
Osmanlının son dönemine de denk gelen bu ozanlar topluluğunun,maalesef eserleri de günümüz Türkçesine aktarılamamıştır.Çorum’da ki tarihi yazmalar kütüphanesinde bu eserlerin bir kısmının yazmaları vardır.İlgilenen okuyucu ve araştırmacılar bu eserlerin kaydedilmiş CD ve fotokopilerini adı geçen kütüphanelerden edinebilirler.Kayıtlı halk ozanları içerisinde,eserleri ölümünden sonra toparlanabilenlerden olan Haydar Bektaş’tır.(d.1894-ö.1966)Osmanlı’da cepheden cepheye koşan aşık, Prof.Mehmet Fuat Köprülü’nün “Saz Şairleri Antolojisi”ne girebilecek eserlere imza atmıştır.Daha çok Cumhuriyete yazdığı övgü şiirleriyle de tanınır.”Yalan Dünya Ne Dar İmiş” adlı eserindeki şu dizeleri çok tanıdıktır: “Hasretlik kast eyledi canıma / Bana bir merhamet kıl bazı bazı / Ayda yılda hiç gelmezsin yanıma /Şu garip halimden bil bazı bazı.” Ne tanıdık bir türkümüz değil mi?
Halk ozanlarımızın bu güzel dizelerinden, dönemin dikkatini çeken bir şairine geçelim.Edebiyatımızın en genç ölümlü şairi kabul edebileceğimiz Mazlum Kenan Köstekçi (d.1910-ö.1936) Kentin yeni Türk şiirine ilk katkısı diyebileceğimiz şairin ömrü, verem ve değişik hastalıklarla uğraşmakla geçmiştir.Bu hasta ruh hali,şairin tüm şiirlerinde görülebilir.”Zakkum Çiçekleri” adlı tek şiir kitabını babası yayınlamıştır.Genç ölümlü şairlerimiz İlhami Çiçek,Rüştü Onur gibi bir eser bırakmış ama, o eseri de M.K.Köstekçi’yi tam anlatır olmuştur.”Bir Bahar Günü Ben De” adlı şiirini de,kendi halet-i ruhiyyesini çok iyi anlattığı için buraya alıyorum: “Baharın tazeliği süslerken yamaçları / Bir şifa ümidini ruhuma sunacağım / Şafağın pembeliği öperken ağaçları / Bu fışkıran baharda teselli bulacağım.”
“Bu fışkıran bahar ” dizelerinin sahibi genç şairi rahmetle anarken, bir başka Çorumlu yazara da kapı aralayalım. İhsan Tombuş (d.1923). Yaşayan Çorumlu yazarlardan olan Tombuş beş dönem TBMM’de vekillik yapmıştır.Bu politik kimliğinin yanında,yazdığı romanlardaki politik hava da dikkate değerdir.Hatıraları olan; Politikada 41 yıl, Ben Kimim’den ziyade; yazarın, daha çok romanları ilginçtir. 2003’te yayınlanan ve konusu nedeniyle 58 yıllık bir sırrı açıklayan:”Ankara Cinayeti” ile 2005’te yayınlanan ve yine hemşehrisi Yedi Sekiz Hasan Paşa’yı anlatan politik “Çırağan Baskını” gibi romanlarıyla ünlenmiştir.
Ziraatçı-öğretmen kimliğiyle öne çıkan ve on yıl gibi uzun süreli bir edebiyat dergisi de yayınlanmış olan Sabri Dil (d.1906-ö.1986), çıkardığı edebiyat dergisinin adıyla dergi yazarlarının şiirlerini bir araya topladığı “Ürün Şiirleri Antolojisi” adlı bir çalışmaya da imza atmıştır.Yayınlandığı yıl itibariyle Yedi Meşale dergisi özel sayısından sonra,taşrada dikkatimizi çeken ilk dergi antolojisi de denebilir.Şiir kitapları:Bir Demet,Ölüler Yanıyor’dur. Bu kuşak yazar ve şairleri çalışırken çok yararını gördüğüm bir esere de sahip olan önemli bir kişilik de,Abdullah Ercan(d.1922)dır.Hukukçu-yazarımız,minik bir yerel antoloji diyebileceğim:”14.Yüzyıldan Günümüze Çorumlu Şairler” adlı eserin sahibidir. Şiirlerinde yerel bir Çorum sevgisi ve politik eleştiri havası görülür.
Daha çok yazdığı oyunlarla tanıdığımız Fazıl Hayati Çorbacıoğlu(d.1925) da kentin çocuğudur.TRT’nin yayın tekeli olduğu zamanların ünlü dizisi Kuruntu Ailesi’nin yazarı, F.H.Çorbacıoğlu’dur. Koca Sinan, Hamido Kaçırıldı, Erkek Satı gibi oyunları İstanbul Şehir Tiyatrolarında oynanmıştır. Eserleri basılmak üzere tâ Aziz Nesin’e ulaştırılan fakat, bir türlü yayınlanma şansı bulamayan Bekir Baki Aksu(d.1928) öğretmen-yazarımızdır. Genelde köy kökenli sorunları yazdığı: ”Yavan Ekmek, Su Hırsızları, Bir Öğretmenin Kaderi romanlarının sahibidir.
Toplumsal tarih yazmalarıyla tanınan muhalif yazarımız, akademisyen-sosyolog İsmail Beşikçi(d.1939) de Çorumludur.Eserlerinden bazıları: ”Doğuda Değişimin Yapısal Sorunları, Doğu Anadolu’nun Toplumsal Düzeni , Paradigmanın İflası ” vb. eserleriyle bilinir. Yerli çocuk edebiyatımızın Ahmet Mithat Efendisi de diyebileceğimiz öğretmen Hasan Latif Sarıyüce(d.1929) de kent kültürüne katkı yapmış bir yazardır. Abartısız yüze yakın çocuk eseri yazan Sarıyüce, Kemalettin Tuğcu’dan sonra ülkemizde en fazla çocuk ürünü yazan bir şahsiyettir. Eserlerinden bazıları: Çocuk ve Şiir, Atatürk’ü Öğreniyorum, Anadolu Efsaneleri vb.
Doğumları 1900’lü yıllar aralığında olan ve ortalama birer basılı yayını bulunan şair ve yazarlarımızın eserleri de şunlardır: Şevket Tombuş(d.1911-ö.1984) Sen ve Ben, Ali Rıza Karagöz(d.1911-ö.1981)Şimdilik,Fikret Piroğlu (d.1926-ö.1955)Şiirlerim, Şekip Şahadoğru(d.1932-ö.1996)İnsan Sevgisi, Hayri Uçar(d.1933)Dilara, Şükran Karabıyık (d.1937) Turkuvaz ,Hasan Yöndem(d.1937)Üreten Toprak , Sırrı Çağlar(d.1921-ö.1971)Tutuşan Kalp,Tayyar Kerman(d.1922)Manzum Denemeler, Abdullah Battal(d.1929)Diyar-ı Gurbete Sesleniş, Ahmet Serin(d.1932)Çıkrıktan Esintiler.
Aynı şair ve yazar grubunun devamı olan, fakat eserleri gazete ve yerel dergilerde kalmış ya da bir şekilde basılamamış şair-yazarlarımız da şunlardır:Hüseyin Avni Usluoğlu(d.1922), Salim Örgel(1926-ö.1990),Celalettin Arif Demirel(1917-ö.1991),Ziya Şenses(d.1919-ö.1979).
Sait Maden(d.1931)Çizgileriyle tanınan,kapak resimlemesiyle öne çıkan bir yazarımızdır.Şair,mizah yazarı,ressam olan Maden;bu vasıflarını şiirine de yansıtmıştır.Grafiker olan Sait Maden,hala yazmaya ve çizmeye devam etmektedir.Yaptığı Neruda, Baudelaure çevirileriyle de bilinir . Elsaya Şiirler, Şiir Tapınağı eserlerinden bazılarıdır. Çizgileriyle güçlü bu kültür adamından, sazıyla güçlü bir başka şahsiyete geçelim:Hüseyin Çırakman(d.1930)Geçimini sazla sağlayan bu güçlü ozanı ünlendiren metin;yıllarca TRT’de yayınlanan “Hoşgeldiniz Erenler” adlı programın fonunda çalan parçasıdır.Çırakman’ın aynı adla yayınlanan şiir kitabı da vardır.
Şahinkaya Dil(d.1931), Çorum’un epeyce şair yetiştirdiği 1950 aralığının öncülerinden olan şairdir . Ebem Kuşağı,Yorgun Ölü vb. şiir kitaplarının yanında, tematik antolojileriyle de bilinir. Resimli Türk Kadın Şairleri,Çağdaş Türk Şiiri adıyla yayınladığı antolojiler,Üstat Köprülüden sonra yapılan;batılı anlamda ilk tematik antolojiler olarak da ayrıcalıklıdır.Ebem Kuşağı’nın ünlü şairinden, oyunlarıyla ünlü iki yazara geçelim: Birincisi, Cahit Atay(d.1925) ;Pervaneler,Pusula vb. yayınlanmış ve oynanmış oyunlarının yanında; Amele Hıdır,Godotyu Beklerken gibi basılmamış ve oynanmamış oyunları da vardır. İkincisi ,Tuncer Cücenoğlu(d.1944)dur.Mizahı oyunlarıyla bilinen yazar ;oyunları en fazla oynanan bir kişidir. İstanbul Şehir Tiyatrolarında oynanan oyunları; Kördöğüşü, Kadıncıklar, Öğretmen’dir.Halen yaşayan oyun yazarımız;Müjdat Gezen kültür merkezinde Yaratıcılık-Yazarlık bölüm başkanıdır.
Biyografi yazarlığında batılı bir çizgiyi yakalamış olan Sermet Sami Uysal(d.1925)da Çorumludur.Akademisyen olan yazarımız,”Şiire Adanmış Bir Yaşam:Yahya Kemal Beyatlı” adlı biyografik çalışmasıyla tanınır.Ayrıca şiir,hikaye roman çalışmaları da vardır. Kültür adamlarını araştırdığım şehrin şiirleriyle dikkati çeken bir şairi de;Hamdi Şahin(d.1940-ö.1987)dir.Şiirlerinde toplumsal bir yergi havası görülen şair,”Dilenci” adlı şiirinde bu özelliğini çok güzel yansıtır: “Hayat kapı ben dilenci / Döve döve usandım ben. / Ağzımda yavan lokmayı / Geve geve usandım ben.”
İlin edebiyat atmosferine romanlarıyla katkı yapan bir diğer yazarımız da; Ahmet Lütfi Kazancı(d.1936)dır. Akademisyen-yazar olan edebiyatçımız, İslami duyarlılıkla yazdığı romanlarıyla tanınır.Dini söylemli eserlerinin yanında;Üvey Anne,Bir Vicdan Uyanıyor,Son Fırtına vb. popüler romanlarının sahibidir. Kentin denemeleriyle tanınan bir yazarı da,Uğur Kökden(d.1934)dir. Denemeci yazarımız bir çok takma adıyla bilinir: Mehmet Umut, M.Kabacagil, Ömer Karagözoğlu vb. daha soyut, sol-politik tarzda denemeler ve yazılar yazmıştır.Deneme eserlerinden bazıları;Tiksinti Çağı, Güneş Damlıyor’dur.
Çocuk edebiyatı alanında verdiği eserlerle kültürümüze katkı yapan bir başka şahsiyet de, Muzaffer Gündoğar(d.1944)dır.Hasan Latif Sarıyüce gibi Çorumlu olan yazar,şiir de yazmaktadır.Şiir Diliyle Nasrettin Hoca, Ezop , La Fontaine adlı seri çocuk kitapları vardır.Halk ozanı havasını şiirlerinde hissettiren güçlü şairlerden biri de, Kemal Özgür(d.1943)dür.Halen yerel basında şiirleri yayınlanan Özgür’ün şiirinde güçlü bir yerellik görülür.Bu mahalli tadı gördüğüm “Bulamadım” adlı şiirinden bir dörtlüğü buraya aktarıyorum: “Kahpe felek beni paslı pul etti / Attı bir çıkmaza yol bulamadım / Mahkum etti, esir etti, kul etti /Azat ihsan eder el bulamadım.”
Yakınlarda kaybettiğimiz Paşa Çeten(d.1946-ö.2007)de soluklu bir şairdi.Aşkınehali.com’dan aldığım dizeler onun kısa yaşamına renk katmış, çok romantik bir anın nüveleridir: “Son mektubun bulutlarda olsun / Kalmıyor bu yürek o gözlere / Ruhumun dilinde kanat sesi var / Dudaklarıma gelmiş ölümü bekliyorum…” “Dudaklarına gelmiş ölümü bekleyen” bu şiirinden bir süre sonra , Allah’ına kavuşan şaire rahmet diliyorum.
Bu güzel şiir ve şairden sonra; 1950 sonrası kuşağı olarak niteleyebileceğimiz bir dönemin birkaç yazar ve şairlerine bakalım: Abdulkadir Ozulu(d.1941)Vatan İçin, Şükrü Gümüş(d.1948) Zap Boyları, Haydar Koyuncuoğlu(d.1944)Dilşo ile Dilşe, Oğuz Leblebicioğlu(d.1935)Oğuzname, Necati Aykan(d.1955)Yüzyılları Şarkısı, Ethem Erkoç(d.1950) Aşıkpaşa ve Elvan Çelebi, İsa Kayaalp(d.1954)Halimiz Bir Lisan,Halil Uçar(d.1950)Tarla Gönlüm Yaralı,Can Yoksul(d.1947)Bozkırların Çocuğu,Veli Uzar(d.1950)Özgürlüğün Tadı,Orhan Kuyu(d.1956)Yer Gök Ağlamalı,Hüseyin Salim Saraçer(d.1957)Bahar Yolu,Ali Asker Aktaş(d.1958)Yollar Mektupların,Mustafa Bakar(d.1958-ö.1977)Özlem,Rıfat Kurtoğlu(d.1962)Gönül Dilim.
1960 sonrası edebiyat kuşağının milli edebiyatçı olarak tanıdığı hikayeci Osman Çeviksoy(d.1951) da,kentin yetiştirdiği yazarlardandır.İlesam üyesi yazarımız,Duvarın Öte Yanı,Beyaz Yürüyüş vb. önemli öykü kitaplarıyla tanınır. Gazeteci kimliğiyle tanınan şair-yazar Sefa Kaplan(d.1956) da ; ”Sürgün Sevdalıları,İnsan Bir Yalnızlıktır” şiir kitaplarıyla ve Kemal Derviş:Bir Kurtarıcı adlı biyografisiyle entelektüel Çorumlu bir yazarlardır. Çalışmamızın başından beri dikkatinizi çekmiştir.Çorum,çok farklı meslek ve meşrepten insanı bağrından çıkarmış tipik bir Anadolu kentidir.Bunu dikkate alarak şu tespiti de yapabiliriz.Kentin manevi havası farklı yazar ve çizeri,şiir ve oyun yazarını yetiştirmiştir.Bunun yanında,sinema kişiliğiyle haşır-neşir olmuş bir şair de Çorum’un havasını solumaktadır.
Nihat Nikerel(d.1950) Aralıktı, Ay Zamanı Zalımca,Yalansız Yalnızlığım kitaplarının yazarı,Kurtlar Vadisi vb. birçok filmin oyuncusu olarak yaşamına devam etmektedir. Toplumcu içerikli şiirleriyle kentin kültürüne etki eden şair-yazar bir kuşak da vardır Çorum’da.Daha çok genç şair ve yazarlardan oluşan bu grup,kent dışında ve çoğunlukla Ankara’da yaşamaktadır.Birçok Çorumlu şair ve yazarın Ankara’da yaşaması,kentin başkente yakınlığıyla açıklanabilir.1958 doğumlu İdris Köylü bunlardan biridir.Hukukçu-yazar,şair olan Köylü;Çingene Çadırında Bahar,Prospero vb. eserlerin sahibidir.
Karip Tahir Sapaz(d.1945)da toplumcu içerikli şiirleriyle tanınan bir şairdir.Biz Ne Zaman Güleceğiz,Mozaik eserlerinden bazılarıdır.İl dışına yaptığı turneleriyle bilinen yaşayan Çorumlu bir aşık da;Aşık Gürani Doğan(d.1956)dır.Asıl ismi İsmail Doğan olan ozan,sazı ve sözüyle halk kültürüne yararlı işler yapmaya devam etmektedir:Bal Çiçekleri .. vb. eserleri vardır. Şehrin il dışında yaşan ve bolca yazdığı edebiyat tahlili kitaplarıyla bilinen bir şahsiyeti de;akademisyen-yazar Hasan Aktaş(d.1960)tır. Rize’de yaşayan yazar,kendi başına kütüphane gibidir.Daha çok edebiyat teorisi ve yeni edebiyatla ilgili olmak üzere yirmiye yakın eseri vardır:Edebi Sanatlar,İsmet Özel’in Amentüsü vb.
Mahmut Savaş Ünlü(d.1955).Öğretmen-yazar.Daha çok mizah türünde yazdığı oyun ve ürünleriyle bilinir:Patlayacak mı?,En Güzel Yarıyıl Tatili adlı eserleri vardır. Modern şiirin genç kuşak temsilcisi bir başka şair de,Zeynep Köylü(d.1978)dür.Lirik tarzda yazan bayan şairimiz,Mırık adlı bayan ozandan sonraki silsilenin halefidir.Son Arzum,Gül ve Kedi adlı eserleri vardır. Konu bayan şairlerden açılınca;Fatma Çağdaş(d.1976),Ayşe Çoban(d.1953),Bircan Çınar(d.1979)ı da unutmamalıyız.Eserlerini yayınlama şansı bulamayan bu bayan şairlerin yanında, Aysema Aslan(d.1976) gibi eserini yayınlayanlar da vardır:Yakamoz.
Çorum’da yaşayan meslektaşım , öğretmen dostum , arkadaşım Durdu Şahin(d.1960)le bitirelim . Genç kuşak şairlerindendir.Değişik yerel gazete ve ulusal dergilerde yayınlanan yazıları ve şiirleri vardır.Eserlerinden bazıları: Sevgi Pınarı.. Halen Çorum’da yaşamaktadır.Yazımı Durdu Şahin’in “Sevilmez mi” adlı şiirinden bir dörtlükle sonlandırıyorum: “Bahçesi gülce kokan, / Bu vatan sevilmez mi? / Suları dostça akan, /Bu vatan sevilmez mi…” İç Anadolu’nun bu kültür kentini bir nebze tanıtabildimse , ne mutlu bana .
İsa Çolaker
