İsa Çolaker Kişisel Web Sitesi Edebiyat ve deneme yazıları
Türk Edebiyatının en eski , Âşık edebiyatımızın en çok kullanılan nazım şekillerinden birisi de nefeslerimizdir . Şiir maceramızın en çok kullanılan şekillerinden olan nefes , daha çok Alevî- Bektaşi muhitlerinde kullanılmış ve İslami-Türk edebiyatının en içli satırlarının kaleme alındığı metinler olmuşlardır . Biraz ironi ve ince bir nükte barındıran şiirlerin kaleme alındığı dizeleri içinde barındıran nefesler , halk edebiyatımızın en yoğun kullanılan dini metinleri de olmuşlardır . İlahî gibi dini bir metin olan nefesler , vahdet-i vücut gibi tasavvufî unsurları da kullanır. İlâhî ne kadar tekkenin ürünüyse, nefes de o kadar tekkenin ürünüdür ama ; nefesin söylendiği ortam saza ve musikiye yatkın yerler olmuşlardır . Hak yolunda ve İslamın terminolojisine uygun kelimelerin ve hayal unsurlarının ifadeye dönüştüğü metinler olan nefes , bu yönüyle ilahinin enstrümanla söyleneni olarak da görülebilir .
Koşma tarzında ve hece ya da aruzla yazılabilen kolay metinlerdir nefesler . Dini ve tasavvufî bir içeriği olan nefesler , Hz . Muhammet ve Hz . Ali sevgisi çerçevesinde söylenen ve yazılan metinler olmuşlardır . Anadolu Müslüman geleneğinin en iyi ve yerli şiir metinleri olan nefeslerin yazıcıları arasında çok güçlü şiir ustaları ve ozanlarımız vardır . Bunlardan birisi de Seyranî ‘ dir : “Hak yoluna gidenlerin / Âsâ olsam ellerine / Er pîr vasfın edenlerin / Kurban olsam dillerine .” diyen büyük ozan , âsâ göndermesiyle Hz . Musa ve tebliğine çok güzel bir telmih yaptığını görüyoruz .İslamı anlatanların da diline kurban olsam diyerek çok güzel bir dini tebliğe deyimle sevgisini anlatmaktadır . Nefesler türkü formatında da bestelen metinlerdir . Bir çok nefse bugün dillerde türkü olarak terennüm edilmektedir .
İlahî gibi nefes de İslami çevrelerde çok dillendirilen metinler olduğu için , tarikat erbabı şair ve ozanlarımız çokça nefesler yazmışlardır . Pir Sultan Abdal , Balım Sultan , Tamaşvarlı Hasan , Eşrefoğlu vb . Yunus ilahilerinin bir başka yorumu gibi duran şu dizeler Tamaşvarlı Hasan ‘ ındır : “Eşrefoğlu al haberi / Bahçe biziz bağ bizdedir / Biz de Mevlanın kuluyuz / Yetmiş iki dil bizdedir.” 17.yy ‘da yaşamış bir şairin mısraları ne kadar içten ve samimi bir Müslüman yorumudur . Yetmiş iki dil bizdedir diyen ozan , evrensel insanlık değerlerine ve bizi kuşatan Allah ‘ ın varlığına ne güzel işaret ediyor . İşte nefesin şiir dili ve söylemi budur . Yani insana bakarsan Allahı görürsün diyen şair vicdanı ve bunun dizelere yansıması .
Balım Sultan ‘ ın dizeleri de tam bir Âşık gönlünü anlatır : “Haber aldık mahkemâttan / Geçmeyiz zâttan sıfattan / Balım nihan söyler Haktan / İrşâdımız sırdır bizim .” Ahiret yurdundan batınî haber alan ozan ; Allahın zatından ve sıfatlarından vazgeçmeyeceklerini söyleyerek , inancına ve İslami gücüne işaret eder . Balım ozan , Haktan ve dinden hareketle çok açık beyan eder ki , bizim yol göstericimiz Allah ‘ ın tabiattaki sır ve gücüdür . İnanan insan karalılığını ve Müslüman jargonunu çok iyi anlatan nefes dizeleri . Çok da açık bir şiir dili var değil mi? Nefeslerdeki şiir dili tıpkı ilahilerdeki gibi tekeye ve müritlere dönük olduğu için , çok sade ve teşbihsiz bir dildir .
Bu türün ustalarından birisi de Pir Sulatan Abdal ozanımızdır . Şiir dili oldukça keskin olan şairimiz , nefeslerinde de dini ve tarikat unsurlarını çok açık kullanır . Şiir dili çok açık ve net bir şekilde politik olan şairimiz ele aldığı her İslamî meseleyi de , kendi mezhebi duruşundan ve çok net bir şekilde şiirine aksettirme de çok başarılıdır . İslamın politik bir kimlik kırılması olarak gördüğü Kerbela olayını ve ehl-i beyti çok acıklı ve başarılı bir şekilde resmeden ozan , nefesleri yoluyla da bu hadiselere çok yakın bir dini dil kullanmıştır . Bir nefesinde şöyle der usta ozan : “Muhammed dînidir bizim dînimiz / Tarîkat altında geçer yolumuz / Cebrîl-i Emin’dir hem rehberimiz / Biz mü’miniz mürşidimiz Ali’dir . Çok sarih bir İslamî şiir dili ve net bir sufî yorumu . Biz Müslümanız ve tarikatimizde bellidir . Cebrail (as .) vahyi Peygambere getiren ve emin sıfatı olan birisi olarak , bizim de önderimizdir . Mümin olarak yol göstericimiz de Hz .Alidir . Çok açık bir şekilde İslami bir yorumu savunan şair dizeleri . Sanki açık tebliğe çıkmış bir kanaat önderi olan Pir Sultan gönlü . Bir çok nefesi dillerde dolaşan ozanımız en fazla nefes kaleme alan şairlerimizdendir .
Anadolu ‘ nun Müslüman ve Türk yurdu olmasında bu şairlerimizin ve edebiyat türlerimizin çok etkisi olduğu gerçeğini unutmadan başka bir nefes ustasına geçelim . Nefes geleneğinin en iyi mısralarını yazan ozanlarımızdan birisi de , Kaygusuz Abdal ‘ dır . Uzun bir nefes metninden bir dörtlük :”Dervişlik hırkada tacda değildir / Isılık oddadır sacda değildir / Var bir gerçek erden kuşan kuşağı / Anları kurt yemez ucda değildir .” Kaygusuz Abdal ‘ ın dizeleri tam bir tasavvuf sırrına haizdir . Tasavvuftaki benzer sufi şair dizelerini çağrıştıran şiirinde şair ; hırka ve tacın şekil olduğunu söylerek esasın insanın içinde olan iman olduğunu belirtiyor . Sıcak olan sac değil ifadeleriyle , haiki ve öz olanın ateş gibi olan aşk olduğunu anlatmaya çalışıyor . Yani Allah için yanmadan , kızgınsacın sıcak ya da ısı yükü olduğunu anlayamazsın diyor . Maddi olanın manaya yenilgisidir esas tasavvuf . Erenlerin mürşit ve önder olmasına da önem verir ozan . İlmin ve İslamın kuşağını onlardan kuşanmanın gereğine inanır . Yani öndersiz din olamaz demektedir . İman yüklü olanı da kurt dahi ısıramaz diye örnekleme yapmaktadır . Mecazen insanı imanı korur demeye getiriyor . Doğrudur da .
Anadolu ‘yu adım adım gezdiren bir şiir geleneğimiz ve çok anlam yüklü metinlerimiz var . Bunlardan birini ve en canlısını tanıtmaya çalıştığımız bu yazımızda , şiire ve dostlarına bir parça yardımcı olabildikse ne mutlu bize ! Şiirle kalın diyerek , bir nefes mısraıyla bitiriyorum : “Biz kader okunda gizliyaydanuz “ o kadar . Vesselam .
